“ยุง” แมลงร่างเล็กที่ทุกคนคุ้นเคย ไม่เพียงก่อความรำคาญจากการกัดต่อย แต่ยังเป็นตัวการแพร่โรคร้ายแรงอย่างไข้เลือดออก มาลาเรีย และชิคุนกุนยา ทว่ามีเพียงหนึ่งประเทศบนโลกที่รอดพ้นจากปัญหานี้มาได้เสมอ นั่นคือ “ไอซ์แลนด์” เกาะเล็กกลางมหาสมุทรแอตแลนติกที่ไม่เคยมีรายงานการแพร่พันธุ์ของยุง แต่สถานะปลอดยุงที่เคยภูมิใจอาจไม่มั่นคงอีกต่อไป เมื่อภาวะโลกร้อนกำลังเปลี่ยนแปลงทุกสิ่ง
ทำไมไอซ์แลนด์จึงไม่มียุง?
นักวิทยาศาสตร์อธิบายว่าปัจจัยสำคัญมาจากภูมิศาสตร์ ไอซ์แลนด์ตั้งอยู่โดดเดี่ยวกลางมหาสมุทร ห่างจากแผ่นดินใหญ่หลายร้อยกิโลเมตร ทำให้การที่ยุงจะบินตรงเข้ามาถือว่าแทบเป็นไปไม่ได้ อย่างไรก็ดี มีรายงานว่าเคยมียุงติดมากับเที่ยวบินจากกรีนแลนด์ ศาสตราจารย์กิสลี มาร์ กิสลาสัน ถึงขั้นเคยพบยุงรอดชีวิตจากการเกาะล้อเครื่องบินได้นานหลายชั่วโมง แต่คำถามไม่ใช่เพียงว่ามันมาถึงได้หรือไม่ หากแต่ทำไมมันถึงไม่สามารถตั้งถิ่นฐานและแพร่พันธุ์ได้
ภูมิอากาศสุดโหดคือกำแพงสำคัญ
วงจรชีวิตของยุงต้องการน้ำที่ไม่แข็งตัวเพื่อให้ไข่และลูกน้ำพัฒนาไปจนเป็นตัวเต็มวัย ทว่าในไอซ์แลนด์ ฤดูหนาวยาวนาน น้ำกลายเป็นน้ำแข็งแทบตลอดเวลา ขณะที่ในช่วงฤดูใบไม้ผลิและฤดูใบไม้ร่วง น้ำกลับอยู่ในวัฏจักร “แข็ง–ละลาย–แข็ง” ซ้ำ ๆ ทำให้ไข่และตัวอ่อนไม่สามารถอยู่รอดได้
โรเบิร์ต โจนส์ นักชีววิทยาแมลง อธิบายเพิ่มเติมว่า ต่างจากพื้นที่หนาวจัดอย่างแคนาดาตอนเหนือ ที่ยุงบางชนิดปรับตัวด้วยการเข้าสู่ระยะพักตัวได้ แต่ในไอซ์แลนด์ วัฏจักรอุณหภูมิที่แปรผันรวดเร็วกลับฆ่าตัวอ่อนเสียก่อน แม้จะมีบ่อน้ำพุร้อนที่ไม่เคยแข็งตัว แต่ก็ร้อนเกินไปและองค์ประกอบทางเคมีก็ไม่เหมาะต่อการเจริญเติบโตของลูกน้ำ
โลกร้อนกำลังท้าทายความปลอดยุง
แม้วันนี้ไอซ์แลนด์ยังคงปลอดจากยุง แต่การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศกำลังเพิ่มความเสี่ยง ฤดูใบไม้ผลิและฤดูใบไม้ร่วงที่อุ่นขึ้นอาจก่อให้เกิดน้ำนิ่งที่ไม่แข็งตัวนานขึ้น ซึ่งถือเป็นพื้นที่เหมาะสำหรับการวางไข่และแพร่พันธุ์ อิมโม แฮนเซน ศาสตราจารย์ชีววิทยา ชี้ว่า ปัจจุบันยุงเขตร้อนได้ขยายอาณาเขตไปถึงตอนเหนือของสหรัฐอเมริกาแล้ว เนื่องจากฤดูหนาวไม่หนาวเหมือนเดิม
ถึงอย่างนั้น โอกาสที่ยุงพาหะนำโรค เช่น ยุงลาย (Aedes aegypti) จะตั้งรกรากในไอซ์แลนด์ยังคงต่ำมาก เพราะพวกมันต้องการสภาพอากาศแบบเขตร้อนหรือกึ่งเขตร้อน ข้อมูลการคาดการณ์ยังบ่งชี้ว่า แม้แต่ยุโรปตอนเหนือก็ยังไม่เหมาะต่อการแพร่ระบาดของไข้เลือดออกจนถึงอย่างน้อยปี 2080
บทสรุป
ปัจจุบัน “ไอซ์แลนด์” ยังคงเป็นประเทศเดียวในโลกที่ปลอดจากยุง แต่สถานการณ์อาจเปลี่ยนแปลงหากอุณหภูมิโลกสูงขึ้นจนเอื้อต่อการขยายพันธุ์ของมัน เรื่องนี้ไม่เพียงสะท้อนความพิเศษของเกาะเล็กแห่งนี้ แต่ยังเป็นเครื่องเตือนใจที่ชัดเจนว่า ภาวะโลกร้อนสามารถสั่นคลอนระบบนิเวศได้ทั่วโลก แม้แต่สิ่งเล็กน้อยอย่าง “ยุง” ที่มนุษย์อาจมองข้าม ก็อาจกลายเป็นปัญหาใหญ่ในอนาคตได้เช่นกัน
